Cén fáth Ealaín sa Daonlathas?
Cad is daonlathas ann? Cén fáth ar ghlac an tAontas Eorpach le luachanna daonlathacha? Cuimsíonn Bailiúchán Ealaíne Comhaimseartha Pharlaimint na hEorpa líon suntasach píosaí ealaíne a d’fhéadfadh cabhrú chun aghaidh a thabhairt ar na ceisteanna sin, agus léargas a thabhairt dúinn ar an gcaoi ar léirmhínigh físealaíontóirí ó thíortha éagsúla na mór-roinne an daonlathas.
Is féidir na saothair ealaíne roghnaithe a shainmhíniú mar fhíseanna criticiúla agus pearsanta de gach duine de na healaíontóirí atá luaite, a bhfuil seasaimh shoiléire acu i bhfabhar an daonlathas a chosaint trína léiriúchán. Rannchuidíonn siad leis an bhfeasacht a threisiú maidir leis an ngá atá le seasamh ar son saoirsí daonlathacha, agus béim á leagan acu ar an dualgas fanacht ar an airdeall agus a bheith rannpháirteach i bpróisis atá chomh cinntitheach leis na toghcháin Eorpacha. Sa chomhthéacs sin, meabhraíonn siad dúinn go bhfuil ról ag saoránaigh na hEorpa maidir leis an daonlathas a chosaint trí vótáil sna toghcháin Eorpacha atá le teacht i mí an Mheithimh 2024.
Ina theannta sin, tá sé mar aidhm ag insint an taispeántais peirspictíochtaí luachmhara a chur ar fáil maidir leis na príomhghnéithe a éilíonn aon daonlathas folláin, amhail urraim dá rialacha maidir le cluiche agus rannpháirtíocht pholaitiúil riachtanach ón tsochaí. Cé is moite de shaincheisteanna ábhartha eile a bhaineann le dúshláin agus a dhéanann tástáil ar ár luachanna daonlathacha, amhail an caidreamh idir saoránaigh agus institiúidí, ról na mórmheáin maidir le faisnéis shoiléir iontaofa a chur ar fáil, teorainneacha chumhacht na Stát i bhfianaise shaol príobháideach agus thionscnaimh na saoránach, nó gluaiseachtaí imirce agus trasteorann.
Chaith roinnt treochtaí tábhachtacha san ealaín chomhaimseartha súil machnamhach agus criticiúil ar réaltachtaí sóisialta agus polaitiúla an domhain nua-aimseartha, go minic le dáileog íoróin, searbhais, sceipteachais nó ainnise. Sa chiall seo, tá siad tréithrithe go láidir ag an tiomantas intleachtúil, eiticiúil agus, i gcásanna áirithe, tiomantas polaitiúil oscailte a ghlac an oiread sin ealaíontóirí sa 20ú agus 21ú haois.
Is minic gur féidir le healaín dearcadh criticiúil a ghlacadh a théann isteach agus a sháraíonn an chuma simplí atá ar ár saol laethúil chun gnéithe de nach dtugtar faoi deara go minic a nochtadh, chun aird a tharraingt ar fhírinní míchaoithiúla, agus saincheisteanna eiticiúla agus stairiúla a ardú. Is é seo an ealaín atá beartaithe chun rabhadh agus comhairle a thabhairt, tráchtaireacht shoiléir a dhéanamh agus smaointe a spreagadh.
Is uirlis chumhachtach í an ealaín chun cumarsáid a dhéanamh agus feasacht a ghiniúint faoi fhadhbanna éagsúla, ós rud é go gceadaíonn sé léiriú a dhéanamh ar bhealaí nach ndéantar leis an teanga scríofa nó labhartha. Tá an cumas ag an ealaín bogadh agus nascadh. Tá sé de chumas ag an ealaín smaointe agus idéanna a mhúscailt, agus a bheith mar thúsphointe d’idirphlé sibhialta, do chomhráite níos doimhne faoin méid atá ábhartha don phobal, agus chun briseadh tríd an bpolarú a bhaineann le roinnt saincheisteanna.
I lánléargas reatha na n-amharcealaíon tá treochtaí ann le hainmneacha ar nós Artivism, Ealaín Rannpháirtíochta, Ealaín Phobail, Ealaín Éiceolaíoch, etc., lena dtuigtear feidhm na healaíne mar arm agóide, mar léiriú ar shaincheisteanna agus ar fhadhbanna de chineál polaitiúil, a bhféadfaí díospóireacht a dhéanamh orthu dá bhrí sin sa daonlathas.
Beidh an ealaín, mar sin, ina modh cumarsáide agus ina huirlis pholaitiúil atá dírithe ar athrú agus ar chlaochlú na sochaí: teanga a sháraíonn an saol acadúil agus saol an mhúsaeim chun bogadh ar aghaidh go ceantair eile agus lucht féachana níos leithne a bhaint amach. Bhí sé sin ar cheann de na huaillmhianta a spreag, faoi straitéisí agus cuspóirí éagsúla, teacht chun cinn roinnt avant-gardes ealaíne an 20ú haois, cosúil le Dadachas, Osréalachas nó níos déanaí Ealaín Choincheapúil.
Níl mórán tionscnamh ealaíne, curtha in iúl i gcomharghrúpaí nó i ngluaiseachtaí, a ghlac an focal “daonlathas” ina n-ainm. Tharla cás inar úsáideadh an téarma, agus é á ionchorprú in ainm chomharghrúpa ealaíne, in 1974 nuair a bunaíodh an grúpa “Artists for Democracy”, [Ealaíontóirí ar son Daonlathas], a shaothraigh: “aidhm shoiléir agus thabhachtach: dlúthpháirtíocht le coimhlintí polaitiúla idirnáisiúnta a chur in iúl. Ní hamháin gurb ionann na cleachtais thurgnamhacha ealaíonta a ghlac an grúpa agus bealaí nua chun ealaín a dhéanamh, ach modhanna malartacha chun smaointe polaitiúla a chur in iúl agus gníomhartha polaitiúla a léiriú. (…) Léirigh Ealaíontóirí ar son Daonlathas dlúthpháirtíocht mar ghníomh cruthaitheach polaitiúil”.
Níor cheart dearmad a dhéanamh gur cruthaíodh na saothair ealaíne atá mar chuid den taispeántas seo, cosúil le go leor eile atá le feiceáil i mbailiúcháin agus i dtaispeántais ar fud na hEorpa, ón bhféidearthacht a chuireann sochaí dhaonlathach ar fáil do dhaoine aonair a dtuairimí agus a smaointe a chur in iúl go neamhshrianta ar bhealaí éagsúla. Ceann de na bealaí cumarsáide sin is ea an ealaín, atá nasctha le forbairt na faisnéise agus na smaointeoireachta criticiúla, mar a d’aithin Parlaimint na hEorpa:
“Tá cur chun cinn na héagsúlachta cultúrtha Eorpaí agus na feasachta ar fhréamhacha coiteanna bunaithe ar shaoirse an léirithe ealaíonta, ar chumas agus inniúlachtaí ealaíontóirí agus oibreoirí cultúrtha, ar earnálacha cultúir agus cruthaitheachta atá faoi bhláth agus athléimneach a bheith ann sa réimse poiblí agus príobháideach agus ar a gcumas a saothair a chruthú, go mbeidís nuálach, agus a saothair a léiriú agus iad a dháileadh ar lucht féachana Eorpach mór agus éagsúil”.
“De bhrí gurb ionann an Eoraip agus saibhreas ollmhór na héagsúlachta cultúrtha, sóisialta, teanga agus reiligiúnacha; de bhrí, sa chomhthéacs seo, go bhfuil na comhluachanna a choimeádann ár sochaithe le chéile, amhail an tsaoirse, an ceartas sóisialta, an comhionannas agus an neamh-idirdhealú, an daonlathas, cearta an duine, an smacht reachta, an chaoinfhulaingt agus an dlúthpháirtíocht, ríthábhachtach do thodhchaí na hEorpa; (…) á chur i dtreis an méid a chuireann an léiriú ealaíonta Eorpach leis an éagsúlacht chultúrtha agus an ról atá aige, dá bhrí sin, maidir le luachanna an Aontais a scaipeadh agus maidir le saoránaigh na hEorpa a spreagadh chun smaointeoireacht chriticiúil a fhorbairt (…)”.
1. An tAontas Eorpach. Tionscadal tógála na hEorpa. Daonlathas agus rialacha an chluiche
2. Rannpháirtíocht shibhialta agus pholaitiúil.
3. Caidreamh na saoránach leis an riarachán poiblí agus leis an gceartas
4. Rioscaí agus contúirtí don daonlathas.
5. Na meáin chumarsáide agus an daonlathas
6. Daonlathas agus claochluithe uirbeacha
