7. Democratisering van kunst
Hoe kunst wordt belichaamd in het dagelijks leven en in de belangrijke thema’s en maatschappelijke zorgen van vandaag komt nadrukkelijk naar voren in de volgende geselecteerde werken. Daarin worden onder meer de verhouding tussen cultuur en markt, migratiebewegingen of het gezin onder de loep genomen.
Onder de expressievormen waaruit de politiek-maatschappelijk activerende kracht van kunst blijkt, kunnen we graffiti tegenwoordig wereldwijd rekenen tot de meest doeltreffende, controversiële en herkenbare vormen van kunst. Knock, Knock Knocking On Heaven’s Door (2007) van Jaan Elken is het resultaat van een krachttoer waarin de technieken van het tachisme en graffiti worden gecombineerd. Elken kende aanvankelijk een hyperrealistische periode, maar liet zich verleiden door dit alternatieve culturele straatkunstfenomeen waarmee hij vaak in aanraking kwam toen hij in de gettowijk Lasnamäe woonde en hij op weg naar zijn studio vele verdiepingen moest doorlopen waarvan het interieur was versierd met symbolen uit de urban culture.
Medicine cabinet (1992) van Joep van Lieshout is een onopvallend uitziend kistje van neutraal grijs metaal naar het model van een industrieel kastje, een voorbeeld van een discreet en conceptueel kunstobject waarin de hand en de persoonlijkheid van de kunstenaar afwezig lijken te zijn. Nader onderzoek onthult echter dat het kunstwerk contradictorisch is, want als je het kistje openmaakt, zie je aan de binnenkant de handtekening van de kunstenaar groot weergegeven onderaan het deurtje.
De kunstenaar richtte in 1995 Atelier Van Lieshout op, een studio die werkt volgens een methode die erop gericht is de mythe van de geniale kunstenaar onderuit te halen. Om nuttige en fantasierijke kunst met een vleugje humor en ten dienste van de maatschappij te produceren, ontwikkelde Van Lieshout een multidisciplinaire werkwijze waarmee hij werken creëert op het raakvlak van kunst, design en architectuur en waarbij hij de dunne lijn tussen het maken van kunst en het op massale schaal produceren van functionele voorwerpen aftast.
Het thema van voedselproductie en -consumptie die door de bijbehorende industrie en marketing worden getransformeerd tot gestandaardiseerde producten en reclamebeelden, staat centraal in het werk van Marko Blažo waarmee hij eer wil bewijzen aan Andy Warhol, met uitgesproken verwijzingen naar de serie van 32 soepblikken van het merk Campbell’s die deze Amerikaanse kunstenaar in 1962 heeft gecreëerd en die vandaag wordt beschouwd als een van de belangrijke mijlpalen van de popart. In Warhol 1 (2007) heeft Blažo het soepblik omhuld met een Grieks-Romeins portiek, een allesomvattende schil die de geest van de Romeinse oudheid en klassieke kunst ademt, waardoor een soort band tussen klassieke cultuur en massacultuur wordt gesuggereerd.
Migratiestromen en de ingrijpende gevolgen daarvan voor gezinnen en samenlevingen vormen een centraal motief in het werk van de Maltese kunstenares Ruth Bianco. Met projecten als Connecting geographies of Tidal dialogues and transit zones maakt zij kunst volgens een op onderzoek gebaseerde werkwijze waarmee zij kwesties als grondgebied en grensoverschrijdende bewegingen ter discussie stelt.
Het veelluik Lines of migration (2020-2021) haakt onmiskenbaar aan bij de art contestataire of street art, gezien het expressieve gebruik van de techniek van collage en de communicatieve doeltreffendheid van de gebruikte symbolen en laconieke geschreven boodschappen. Zoals de kunstenares zelf heeft uitgelegd, speelt het ambachtelijke en tactiele karakter van het werk een sleutelrol, vooral omdat het is gemaakt tijdens de COVID-19-pandemie, toen virtueel contact en sociale afstand overal ter wereld de norm waren.
Het kunstwerk Family (2019) van Edith Karlson biedt een ongewoon perspectief op familiebanden. Karlson werkt vaak met monsterlijke of dierlijke gedaanten, de ene keer afkomstig uit de wereld van uitgestorven dieren, de andere keer uit de middeleeuwse bestiaria met fantasiedieren die later ingang hebben gevonden in fantasyliteratuur en -films.Karlsons sculpturen worden soms omschreven als fabels, vooral wanneer zij dieren of wezens met menselijke kenmerken en gedragingen gebruikt als kritische kanttekening bij de hedendaagse samenleving.