5. Massamedia en democratie
De verhouding tussen macht, de media en het publiek is een thema dat prominent aanwezig is in het werk van Olaf Metzel en Antoni Clavé. Bij Metzel krijgt dit thema een meer uitgesproken en provocerende toon, waarbij hij krantenberichten omvormt tot een soort verguld afgodsbeeld.
De macht om te informeren – maar ook om informatie te verdraaien –, de perceptie van het publiek en meningen over alledaagse gebeurtenissen vormen een terugkerend thema in het oeuvre van Olaf Metzel. Het grote paneel Il Messagero, mercoledì 12. October 1988 (1989), bestaat uit een metalen matrix voor het drukken van de in de titel genoemde Italiaanse krant van de vermelde datum. De centrale onderwerpen van de artikelen die in de matrix zijn gegraveerd – ontvoeringen, terreur, tragedies – zijn voor de toeschouwer die het werk vanop een afstand bekijkt bijna niet te onderscheiden door de complexe gekreukte structuur van het aluminium.
In het werk New York II (1989) van Antoni Clavé vat de kunstenaar de waarde van persberichten en de verspreiding van nieuws in de stedelijke ruimte in een beeld, waarbij hij een verband legt met de verspreiding en de voortdurende cycli van toe-eigening, kortstondig gebruik en vervanging van cultuur. De aan popart ontleende beeldtaal en de collagetechniek – beelden uit kranten en tijdschriften die direct op het oppervlak worden aangebracht – beantwoorden aan de stijl van de kunstwerken die de Amerikaan Robert Rauschenberg in de jaren 1960 produceerde: een weefsel van beelden dat aan een palimpsest doet denken en hier en daar wordt doorbroken met brede halen in stralende kleuren.
Nieuws in de vorm van kranten met tekst en foto’s zijn ook de inspiratiebron van het kunstwerk Wall (2008), waarin multimediakunstenaar Anna Baumgart een angstaanjagende en tragische situatie in scène zet die echt is gebeurd op een gegeven moment in de Europese geschiedenis.
Op het been van een van de figuren is in hoofdletters de naam van het persagentschap Reuters Forum aangebracht als verwijzing naar de inspiratiebron voor deze beeldengroep. De visuele referentie van het werk is namelijk een persfoto waarop een groep mensen uit Berlijn is vereeuwigd die wegvluchtten nadat ze in augustus 1961 uit hun huis waren gezet. Ten tijde van deze foto was het steeds moeilijker geworden om voorbij de muur die de stad in tweeën deelde te komen, en veranderde de muur in die dodelijke barrière die symbool stond voor de diepe ideologische kloof tussen het Sovjetblok en het Westen tijdens de drie daaropvolgende decennia. Hieraan kwam een einde in 1989, toen de muur viel: een historisch moment dat werd vereeuwigd in een aantal foto’s uit de serie Berlin (1990) van Frank Thiel.
Baumgart verwees naar de fotojournalistieke oorsprong van haar beelden door elke figuur in twee duidelijk zichtbare helften op te delen, met grijze schakeringen vooraan en witte vlakken achteraan. Dit contrast weerspiegelt de tweedimensionale oorsprong van de beeldengroep en de omzetting van een foto naar een driedimensionale ruimte.
Hoewel het kunstwerk veel abstracter is dan de oorspronkelijke foto en de gezichten van de figuren niet in detail zijn weergegeven, is Baumgart er toch in geslaagd het geheel een opmerkelijk realisme mee te geven via de voorwerpen die de figuren dragen, onder meer door de textuur van de dozen en tassen. Het gevoel van urgentie en angst dat sprak uit de houding en de gebaren van de Berlijnse burgers op de foto, is afgezwakt in hun versie van hars, een materiaal dat veel werd gebruikt door invloedrijke tijdgenoten uit de figuratieve beeldhouwkunst, zoals Juan Muñoz of Keith Edmier.