Skąd Sztuka w demokracji?
Czym jest demokracja? Dlaczego Unia Europejska przyjęła wartości demokratyczne? W Kolekcji sztuki współczesnej Parlamentu Europejskiego można znaleźć wiele dzieł sztuki, które pozwolą odpowiedzieć na te pytania i zobaczyć, jak artyści wizualni z różnych państw naszego kontynentu interpretują pojęcie demokracji.
Wybrane dzieła można uznać za kluczowe i osobiste wizje każdego z uznanych artystów, którzy wyrazili jednoznaczne poparcie dla obrony demokracji poprzez swoje prace. Dzięki nim rośnie świadomość na temat konieczności obrony wolności demokratycznych – artyści zwracają uwagę na obowiązek zachowania czujności i wzięcia czynnego udziału tak decydującym procesie, jakim są wybory do Parlamentu Europejskiego. W tym kontekście przypominają nam o tym, że obywatele Unii również mają do odegrania rolę w obronie demokracji, oddając głos w nadchodzących wyborach europejskich, które odbędą się w czerwcu 2024 r.
Narracja tej wystawy ma też stanowić cenny wkład w refleksję nad najważniejszymi aspektami, którymi powinna charakteryzować się każda zdrowa demokracja – takimi jak poszanowanie jej zasad funkcjonowania i niezbędne zaangażowanie polityczne ze strony społeczeństwa. Poruszane są również inne istotne kwestie, które wiążą się z wyzwaniami i stanowią test dla naszych wartości demokratycznych, np. relacje między obywatelami a instytucjami, rola środków masowego przekazu w dostarczaniu jasnych i wiarygodnych informacji, granice uprawnień państw w kwestii prywatnego życia i inicjatyw obywateli lub ruchy migracyjne i transgraniczne.
Niektóre znaczące trendy w sztuce współczesnej w sposób analityczny i krytyczny przedstawiają społeczne i polityczne realia współczesnego świata, często z dozą ironii, sarkazmu, sceptycyzmu lub goryczy. W tym sensie są one silnie nacechowane intelektualnym, etycznym a w niektórych przypadkach również otwarcie politycznym zaangażowaniem odzwierciedlonym przez licznych artystów w XX i XXI w.
Sztuka może często przyjmować krytyczne spojrzenie, które przenika niewyszukaną powierzchowność naszego codziennego życia i wykracza poza jego granice, aby ujawnić aspekty, które często pozostają niezauważone, zwrócić uwagę na niewygodne prawdy i poruszyć kwestie etyczne i historyczne. Ma ona ostrzegać i doradzać, jasno komentować i prowokować do myślenia.
Jest to potężne narzędzie do komunikacji i uświadamiania na temat różnych problemów, ponieważ oferuje formy wyrazu, jakich nie stosują języki pisane lub mówione. Sztuka porusza i łączy. Ma zdolność do rozbudzania myśli i pomysłów oraz może służyć jako punkt wyjścia do dialogu obywatelskiego, głębszych rozmów o tym, co jest istotne dla społeczności, i do przełamywania polaryzacji wokół niektórych kwestii.
W obecnej panoramie sztuk wizualnych można wyróżnić takie trendy jak artywizm, sztuka zaangażowana, społeczna, ekologiczna itp., w których funkcję sztuki rozumie się jako broń w proteście, jako wyraz kwestii i problemów o charakterze politycznym, a zatem mogących stanowić przedmiot debaty w demokracji.
Sztuka staje się wówczas środkiem komunikacji i narzędziem politycznym skoncentrowanym na zmianie i transformacji społeczeństwa – językiem, który wykracza poza świat akademicki i muzealny, aby przeniknąć do innych obszarów i dotrzeć do szerszej publiczności. Była to jedna z ambicji, która w ramach różnych strategii i celów sprzyjała pojawieniu się kilku awangardowych nurtów artystycznych XX wieku, takich jak dadaizm, surrealizm czy później sztuka konceptualna.
W kolektywach lub ruchach nie można wskazać wielu inicjatyw artystycznych, które przyjęły w swojej nazwie słowo „demokracja”. Przypadek użycia tego terminu w nazwie kolektywu artystycznego miał miejsce w 1974 r. wraz z utworzeniem grupy „Artyści dla Demokracji”, która miała następujące założenie: „jasny i zdecydowany cel: wyrazić solidarność z międzynarodowymi walkami politycznymi. Eksperymentalne praktyki artystyczne przyjęte przez grupę stanowiły nie tylko nowe sposoby tworzenia sztuki, ale także alternatywne metody wyrażania myśli politycznej i manifestowania działań politycznych. […] Artyści dla Demokracji urzeczywistniali solidarność jako twórczy akt polityczny”.
Nie należy zapominać, że dzieła sztuki, które składają się na tę wystawę, podobnie jak wiele innych prezentowanych w kolekcjach i na wystawach w całej Europie, narodziły się w dużej mierze z możliwości swobodnego wyrażania swoich opinii i myśli za pomocą różnych środków, jaką demokratyczne społeczeństwo oferuje jednostkom. Jednym z tych kanałów komunikacji jest kanał artystyczny związany z rozwojem inteligencji i krytycznego myślenia. Uznał to Parlament Europejski:
„Promowanie europejskiej różnorodności kulturowej i świadomości wspólnych korzeni ma swoje źródło w swobodzie artystycznego wyrazu, zdolnościach i kompetencjach artystów i podmiotów kultury, jak też w istnieniu prężnego i odpornego sektora kultury i sektora kreatywnego w sferze publicznej i prywatnej oraz w możliwości tworzenia, unowocześniania i produkowania dzieł przez przedstawicieli tych sektorów, a także rozpowszechniania ich dla szerokiego i zróżnicowanego kręgu odbiorców europejskich.”
„mając na uwadze, że ogromnym bogactwem Europy jest jej różnorodność kulturowa, społeczna, językowa i religijna; mając w tym kontekście na uwadze, że wspólne wartości łączące nasze społeczeństwa, takie jak wolność, sprawiedliwość społeczna, równość i niedyskryminacja, demokracja, prawa człowieka, praworządność, tolerancja i solidarność, są kluczowe dla przyszłości Europy; […]podkreśla ogromny wkład twórczości artystycznej w różnorodność kulturową, a także jej rolę w rozpowszechnianiu wartości UE i zachęcaniu obywateli europejskich do rozwijania krytycznego myślenia […]”.
1. Unia Europejska. Projekt europejskiej konstrukcji. Demokracja i jej zasady
2. Zaangażowanie obywatelskie i polityczne.
3. Relacje obywateli z administracją publiczną i wymiarem sprawiedliwości
4. Ryzyko i zagrożenia dla demokracji.
6. Demokracja a przemiany miejskie
