1. Unia Europejska. Projekt europejskiej konstrukcji. Demokracja i jej zasady
Rozpoczynamy tę artystyczną podróż poświęconą demokracji od zestawu prac, które urzeczywistniają pozytywne i ekscytujące wizje realizacji europejskiego projektu.
Dzieła sztuki
John VASSAR HOUSE: Parlamento Europeo, 1979 – On display in visitors’ area, Strasbourg
Pod koniec lat 80. XX w. Françoise Schein stworzyła serię paneli przypominających płaskorzeźby, których formalne odniesienia można znaleźć w planach zagospodarowania przestrzennego dużych nowoczesnych miast lub na mapach infrastruktury i szlaków komunikacyjnych (linie metra i linie kolejowe, główne drogi, drogi lotnicze). Jej Ideoglyphe Européen (1988) składa się z przypominającego labirynt wzoru przecinających się tras i kierunków nałożonych na metalową powierzchnię, którą celowo wystawiono na działanie rdzy; sieć krętych dróg, wśród których migoczą maleńkie elektryczne żarówki umieszczone w miejscach, w których na mapie kontynentu znajdowałyby się stolice UE. Całość wieńczy rząd małych zegarów wskazujących strefy czasowe, które – zgodnie z intencją Schein – powinny być należycie uregulowane na znak zrozumienia i porozumienia między krajami: “mettre des montres à l’heure = signe de l’entente, accord”.
W 1997 r., po zakupieniu tego dzieła i przedstawieniu go w Parlamencie Europejskim, Schein określiła t tę płaskorzeźbę jako “abstrakcyjne dzieło, które w rzeczywistości zajmuje się tematem konstrukcji europejskiej. Ta opisująca granice kontynentu w ruchu i w pełnym rozkwicie praca powstała dwa lata przed upadkiem muru berlińskiego. Przed wydarzeniem, które wstrząśnie Europą po II wojnie światowej, stworzyłem tę rzeźbę po dziesięciu latach pobytu w Nowym Jorku, długim okresie nieobecności i wyobcowania, który niewątpliwie pozwolił mi zrozumieć – dzięki temu spojrzeniu z zewnątrz – spójność istniejącą między wszystkimi państwami Europy, spójność stworzoną przez jeden naród: Europejczyków”.
Schein określiła również Ideoglyphe jako pierwszą z długiej serii wielkoformatowych prac, których tworzenie rozpoczęła w 1989 r. Jej międzynarodowy projekt sztuki miejskiej, tworzonej na różnych stacjach metra w europejskich stolicach, również miał główny motyw przewodni: sieć, która ma wyrazić ścisły związek między wiedzą a demokracją.
Innym symbolicznym obiektem, który dotyczy kluczowej funkcji Parlamentu Europejskiego jako siły napędowej demokracji parlamentarnej na naszym kontynencie, jest European Parliament (1979). Jego autor, John Vassar House, zaprojektował w 1979 r. obiekt przypominający duży kompas, astrolabium lub naukowy instrument nawigacyjny, który symbolicznie reprezentuje konkretny moment w historii projektu europejskiego:
“Dzieło »Parlament Europejski« upamiętnia wybory z 1979 r. i przedstawia moment, w którym kilka państw europejskich ma przystąpić do członkostwa.Należące już państwa są częścią pierścienia o charakterystycznym kształcie klina i tworzą solidny okrąg. Nowi członkowie są gotowi, by przyłączyć się jako część siły odśrodkowej”.
Ponadto w morfologii rzeźby zawarto odniesienie do podziału władzy we Wspólnocie Europejskiej:“Mały laminowany pierścień, który obraca się wokół swojej osi, z trzema bolcami – które oznaczają Radę, Komisję i sądownictwo – reprezentuje mechanizm funkcji pozalegislacyjnych”.
Te inspirujące zasady przełożono na fascynujący mechanizm obrotowy, wyimaginowany kompas lub zegarek, który – ustawiony w dynamicznym nachyleniu na własnej osi – wyznacza ruchy działań skoordynowanych między państwami, które tworzyły Unię Europejską w 1979 r., i tymi, które wkrótce miały do niej dołączyć.
Projektując tę rzeźbę jako “wizualne upamiętnienie niezwykle istotnego momentu w historii, którym są pierwsze powszechne wybory do Parlamentu Europejskiego”, Vassar dostarczył dalszych wskazówek na temat jej znaczenia: “Elementy pierścienia w kształcie klina to 9 państw członkowskich, których rozmiary są adekwatne do ich siły głosu.Ich zewnętrzne powierzchnie wyrażają indywidualność tych państw, natomiast wewnętrzna powierzchnia pierścienia reprezentuje ich połączenie w jedną całość: Parlament Europejski. Trzy ruchy w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara na wewnętrznym pierścieniu przedstawiają odpowiednio Francję – Niemcy, Beneluks – Włochy i Danię – Wielką Brytanię – Irlandię jako chronologię niedawnej współpracy europejskiej. Grecja czeka gotowa na wejście do tego kręgu. Podstawa, symbolizująca elektorat, składa się z przepływu różnych prądów politycznych, na których opiera się cała struktura parlamentarna. Prądy te wznoszą się niczym siła kinetyczna, nadając impet działaniom Parlamentu”.
Izbę, w której rezydowała władza ustawodawcza Wspólnoty Europejskiej, przedstawiono za pomocą dzieła Hémicycle Strasbourg (1987), które ukazuje aspekt sali posiedzeń plenarnych podczas pełnego posiedzenia pod przewodnictwem P. Daenkerta w 1987 r., prawdopodobnie zaczerpnięty z fotografii z epoki i zinterpretowany obrazowo przez John Goudie Lynch z zachowaniem dokumentalnej dokładności i technicznej staranności.
W pobliżu drugiej wielkiej sali posiedzeń plenarnych Parlamentu Europejskiego w Brukseli stoi monumentalna rzeźba Confluences (1989), belgijskiego rzeźbiarza Olivier Strebelle, która przeczy prawu grawitacji i jest jednym z jego technicznie najśmielszych dzieł. Artysta wzniósł realistyczne stalowe drzewo – mocny cylindryczny pień, który wznosi się i rozgałęzia, złożony z dużej liczby rur pogrupowanych w pęczki, które spotykają się, rozkładają i kołyszą w atrium budynku Spaak. Wolna i organiczna struktura, która symbolizuje – jak sugeruje jej tytuł – sferę zgromadzeń i spotkań, braterstwa i dogłębnego zrozumienia, że narody europejskie muszą dążyć do podtrzymania wymiany informacji i wspólnych przedsięwzięć.