Ο Νικόλαος Κεσσανλής γεννήθηκε το 1930 στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε ζωγραφική στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας από το 1950 έως το 1955, με δάσκαλο τον Γιάννη Μόραλη, και παράλληλα εργάστηκε ως βοηθός του Γιάννη Σπυρόπουλου και του Νίκου Νικολάου. Τα έργα του από αυτήν την περίοδο είναι ενδεικτικά της επιρροής που άσκησε στο έργο του ο κυβισμός και έπειτα η κύρια σύγχρονη ακαδημαϊκή αισθητική. Έλαβε υποτροφία από το Ιταλικό Ινστιτούτο Αθηνών και μετακόμισε στη Ρώμη το 1955 για να σπουδάσει αποκατάσταση έργων τέχνης στο Instituto Centrale del Restauro. Εκεί δούλεψε ως συντηρητής στις εργασίες αποκατάστασης των τοιχογραφιών στο ναό των Eremitani στην Πάντοβα. Στην Ιταλία δημιούργησε την Ομάδα Σίγμα μαζί με τους Γιάννη Γαΐτη, Δημήτρη Κοντό, Βλάση Κανιάρη και Κώστα Τσόκλη.
Αφού απέδειξε τις καλλιτεχνικές του γνώσεις, εξελέγη το 1981 καθηγητής στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας και εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Αθήνα στις αρχές του επόμενου έτους. Μέχρι το 1996 διετέλεσε επίσης πρύτανης της σχολής.
Καλλιτέχνης ανήσυχος, που δεν έπαψε να πειραματίζεται με τεχνικές και μεθόδους, κατόρθωσε να υπερβεί τα παραδοσιακά ζωγραφικά μέσα και να βρίσκεται στο προσκήνιο της πρωτοπορίας καθ’ όλη τη διάρκεια της καριέρας του. Από τις πιο συμβατικές μετακυβιστικές συνθέσεις πέρασε στην άμορφη τέχνη, στον αφηρημένο εξπρεσιονισμό, στη μηχανική τέχνη και, τέλος, στα φωτομηχανικά έργα σε φωτοευαίσθητο πανί ή τσιμέντο, με τα οποία έχει πλέον συνδεθεί άρρηκτα.
Το 1961 σηματοδότησε για τον Κεσσανλή τη στροφή του προς άκρως σύγχρονες απόψεις. Εκείνη τη χρονιά εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, όπου δημιούργησε στενούς δεσμούς με την ομάδα τέχνης των Nouveaux Realistes και τον θεωρητικό τους Pierre Restany. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, άρχισε να εξοικειώνεται με τη χρήση τυχαίων αντικειμένων (objets trouvés) και υφασμάτων, τα οποία οδήγησαν στη δημιουργία της σειράς Χειρονομίες. Πέντε χρόνια αργότερα, η φωτομηχανική τεχνική του είχε εξελιχθεί και τελειοποιηθεί και μας έδωσε τη σειρά Αναμορφώσεις. Από εκείνο το σημείο και μετά, κράτησε σε ισορροπία τη ζωγραφική (στην οποία στράφηκε ξανά τη δεκαετία του 1990) με την κλίση του προς την μηχανική τέχνη.
Ήδη από το 1952 πραγματοποίησε εκθέσεις των έργων του, ενώ αργότερα παρουσίασε τρία έργα του στην Πανελλήνιο. Η πρώτη του ατομική έκθεση πραγματοποιήθηκε το 1957 στην γκαλερί Obelisco στη Ρώμη. Έκτοτε, στις πιο αξιοσημείωτες συμμετοχές του σε εκθέσεις του περιλαμβάνονται: η Μπιενάλε της Βενετίας (1958, 1976, 1988), η Μπιενάλε του Σάο Πάολο (1961, 1963), η Μπιενάλε Νέων Καλλιτεχνών του Παρισιού (1963, 1965), Νίκος Κεσσανλής (αναδρομική έκθεση 1955-1997), η έκθεση στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Θεσσαλονίκη (1997), η Μπιενάλε Αθηνών (2007), η έκθεση Νίκος Κεσσανλής: Από την ύλη στην εικόνα, Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Πνευματικό Κέντρο Ελευσίνας (2007).
Ο Νίκος Κεσσανλής απεβίωσε το 2004 στην Αθήνα. Από τον θάνατό του και έπειτα, έχουν διοργανωθεί αρκετές αναδρομικές εκθέσεις αφιερωμένες στο έργο του [γκαλερί ΑΔ (2006), Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Αθήνα (2007)], ενώ το 2009 εκδόθηκε μια μονογραφία για το έργο του.
